LJETNJA PSIHOLOŠKA AKDEMIJA U HERCEG NOVOM

U organizaciji JU Gradska biblioteka i čitaonica Herceg Novi i IK „Clio” iz Beograda, uz podršku Opštine Herceg Novi, odnosno opštinskog Sekretarijata za kulturu, u Herceg Novom je 26. i 27. maja, u hotelu „Talija”, organizovana „Ljetnja psihološka akademija”.

Riječ je o dvodnevnom skupu koji je povodom važnih i aktuelnih tema okupio renomirane stručnjake iz različitih oblasti. Na „Akademiji” su se okupili znalci iz Beograda, Podgorice, Novog Sada, Cetinja, Nikšića, Herceg Novog i Tivta, sa ciljem da u tri sesije otvore ključna pitanja i pokušaju da daju odgovore na tri značajne teme. Prvoga dana razgovaralo se o prijateljstvu u savremenom svijetu, a drugoga o psihološkim aspektima klimatskih promjena i stvarnim dometima liderstva danas. Teme, formulisane kroz sledeće naslove: „Izazovi i mogućnosti savremenog prijateljstva”, „Naše okruženje i klimatska psihologija” i „Šta (ne) može psihologija liderstva”, odraz su onoga što savremeno društvo u načelu prepoznaje kao probleme sa kojima se susreće gotovo svaki pojedinac, a sa kojima su u neposrednoj vezi najnovija izdanja IK „Clio”.

Ideja organizatora bila je da se kroz dijalog stručnjaka i zainteresovane javnosti otvori prostor za razmjenu mišljenja, iskustava i ideja, sa ciljem da taj dijalog doprinese stvaranju zdravijeg društva i posledično svakog pojedinca u njemu.

Izazovi i mogućnosti savremenog prijateljstva

Na prvoj sesiji, nakon otvaranja skupa i pozdravnih riječi domaćina: Jasne Maslan, v. d. direktora Gradske biblioteke i Zorana Hamovića, direktora IK „Clio”, kao i sekretarke za kulturu, Ane Zambelić Pištalo, okupljenima su o prijateljstvu, u okviru teme, govorili prof. dr Vladimir Dimitrijević, prof. dr Sonja Tomović Šundić i prof. dr Vuk Vuković.

Razgovor je moderirala prof. dr Tamara Džamonja Ignjatović, redovni profesor na Odeljenju za psihologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu i urednica edicije „Imago” IK „Clio”. Ona je u uvodnoj riječi naglasila da sve tri teme u suštini, mada iz potpuno različitih uglova, govore o čovjekovom okruženju, o uticaju svakog od tih okruženja na pojedinačne ličnosti, kao o njihovom značaju za kvalitet ljudskog života. Kada je riječ o prijateljstvu, mora se imati u vidu da je ono jedna od fundamentalnih potreba čovjekovih, da je važnost prijateljstva prepoznata u svim vremenima i svim civilizacijama, ali i da su se forme, izrazi i razumijavanje istog mijenjali tokom ljudske istorije, kazala je dr Džamonja, istaknuvši važnost prijateljstvo u svijetu digitalnih tehnologija i života definisanog njihovom širokom zastupljenošću.

Prvi je o prijateljstvu, iz ugla psihologije, govorio prof. dr Vladimir Dimitrijević, klinički psiholog i psihoanalitičar, nekadašnji profesor na Odeljenju za psihologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, koji se okupljenima obratio putem video snimka. On je na početku konstatovao da je psihologija tradicionalno mnogo više proučavala druge ljudske odnose (odnos roditelji–djeca, romantične odnose, seksualnost…) i da nema puno psiholoških istraživanja na temu prijateljstva, osim u domenu razvojne psihologije, a da su se fenomenom prijateljstva mnogo više bavili filosofi. Međutim, podvukao je on, razlog ono što su filozofi prepoznali kao specifičnu razliku prijateljstva u odnosu na sve druge ljudske veze jeste to što je ono u potpunosti zasnovano na slobodi i dobrovoljnosti. Iz tog razloga, smatra dr Dimitrijević i psiholozi treba da ga u svom domenu ozbiljnije istražuju: činjenica da je prijateljstvo jedan od rijetkih odnosa koje biramo, a nisu nam dati, čini da je prijatelj od izuzetnog značaja za samosagledavanje. Otuda je jedno od najvažnijih svojstava pravog prijateljstva obostrana beskompromisna iskrenost, jer jedino kroz nju dobijamo mogućnost istinskog samosagledavanja. U tome leži uslovna veza prijateljstva sa psihoterapijom, kao i bazični značaj tog iskonskog odnosa sa duševnim zdravljem čovjeka. On je na kraju značaj prijateljstva približio kroz rezultate istraživanja koje je tokom niza decenija sprovođeno na Harvardu. Nakon retrospektivnog sagledavanja života najzdravijih i najsrećnijih ispitanika, u tom trenutku 80-godišnjaka, zaključeno je da je jedina varijabla koja ih povezuje ta što su u srednjem životnom dobu imali stabilna i ispunjena prijateljstva.

Prof. dr Sonja Tomović Šundić je o prijateljstvu govorila iz ugla antropologije i filozofije, naročito etike. Ona je naglasila da je u današnjoj posthumanističkoj epohi, epohi koja je načelno površna, u kojoj su i odnosi površni, ova tema značajnija nego ikad, jer čovjek bez suštinske, duboke relacije sa drugim ne može sebe ostvariti kao ličnost, i ne može nikako biti niti zdrav niti srećan. Nadovezavši se na konstataciju prof. Džamonje, da različita prijateljstva otkrivaju različite aspekte naših ličnosti, ona je svoju pažnju posebno usmjerila na fenomen i značaj duhovnog, umnog prijateljstva, onog o kojem su u superlativu govorili antički filosofi i koje je izraz najviših ljudskih etičkih i umnih napora i vrlina – samo čovjek vrline i karaktera može biti prijatelj. Budući da pravo, dubinsko prijateljstvo, smatra prof. Tomović Šundić, može da ostvari samo visoko moralna osoba, ona koja je u stanju da brine o drugome, insistiranje na važnosti čuvanja i njegovanja pravog prijateljstva doprinosi razvoju čovjeka i ostvarivanju svakog pojedinca kao cjelovite i zdrave ličnosti. Ključne kategorije prijateljstva su jednakost, dostojanstvo i ljubav, zato ono nikako ne može biti virtuelno, to je samo simulacija prijateljstva. Prof. Tomović Šundić je izlaganje zaključila sopstvenom definicijom: Prijateljstvo – inače vrlo složen proces – jedan je od najboljih oblika dinamičke razmjene naših sadržaja sa onim ljudima koje smo sami odabrali.

Prof. dr Vuk Vuković, producent i teoretičar medija, predavač i saradnik na više katedri, o prijateljstvu je govorio iz ugla komunikologije, odnosno upotrebe savremenih sredstava komunikacije. On je konstatovao da se prijateljstvo danas mijenja, i da je zbog te civilizacijske novine – „medijski posredovanog prijateljstva”, došlo i do promene sadržaja i značenja tradicionalnih termina koji ga opisuju. Govorio je i o digitalnom prijateljstvu, ilustrujući njegovu zastupljenost i značaj rezultatima različitih istraživanja sprovedenih u zadnjoj deceniji, i postavivši ključno pitanje: Da li digitalno prijateljstvo ispunjava ključne kriterijume slobode, jednakosti, ravnopravnosti, emocionalne veze, pa čak i ličnog poznavanja, i da li se stoga uopšte o njemu može govoriti kao o prijateljstvu u tradicionalnom smislu te riječi?

Svoje izlaganje prof. Vuković je zaključio tezom da su za razumijevanje prijateljstva u savremenom kontekstu neophodna interdisplinarna istraživanja, a da su ključne tačke o kojima treba govoriti: slika prijateljstva, transformacija pojmova i prostori prijateljstva.

Naše okruženje i klimatska psihologija

Prvo je bilo riječi o svudaprisutnom problemu klimatskih promjena, kojima svi ljudi na planeti, više ili manje, svjedoče, i čega posljedice trpe, odnosno o čovjekovom unutarnjem snalaženju kada su u pitanju ove globalne promjene. Sagovornici prof. Džamonje na ovu temu bili su doc. dr Selka Sadiković, prof. dr Biljana Maslovarić i prof. dr Vladimir Đurđević.

U uvodnoj riječi prof. Džamonja je u kratkim crtama navela najprisutnije lične odgovore na ovaj opšti problem. Nesporna, opitovana činjenica globalnih klimatskih promjena, izaziva kod mnogih ljudi veoma radikalne unutrašnje odgovore – ili preveliku brigu, ili potpuni nemar, i tu leži razlog zbog čega se psihologija bavi ovom temom, sa kojom na prvi pogled nema neke veze. To su i razlozi zbog koji je u izdanju Klia izašla knjiga „Klimatska psihologija”.

Na uvodnu riječ se nadovezala dr Selka Sadiković, docent na Odseku za psihologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu, koja je i recenzent pomenute knjige. Iako se prije svega bavi psihologijom ličnosti i uticajem nasljeđa i sredine na njeno formiranje, dr Sadiković je u potpunosti saglasna sa tim da fizičko okruženje ima veliku ulogu u razvoju čovjeka i oblikovanju njegovog psihološkog profila. Osnovno pitanje za psihologe kada je riječ o ovoj temi jeste kako se mi kao ljudi adaptiramo na brze klimatske promjene. Nadovezavši se na konstataciju prof. Džamonje da ljudi veoma često negiraju postojanje problema kada se suoče sa nečim što ih prevazilazi i na šta ne mogu da utiču, dr Sadiković je naglasila da ti mehanizmi odbrane, koji su u početku razumljivi i često neophodni, mogu dovesti i do cinizma i nihilizma. Zapadni čovjek se udaljio od prirodnog ritma života i smrti, osjeća se nedodirljivim i stoga se prema prirodi često ponaša kao okupator. To su razlozi koji su planetu doveli do ove situacije, smatra dr Sadiković, i sada je svima jasno da je problem veliki, ali se ne snalazimo i ne slažemo u tome kako na njega pojedinačno treba odgovoriti. Ono što je svakako najzdraviji unutrašnji odgovor jeste da prvo prihvatimo da je zbog našeg činjenja, ili nečinjenja, planeta koju smo dobili nepovratno izgubljena, i da nakon što „odtugujemo” i prevaziđemo negiranje, i shvatimo da smo organski deo tog sistema, vidimo šta konkretno kao pojedinci možemo da učinimo, makar u najmanjem. Na osnovu istraživanja koja je sprovela sa svojim studentima dr Sadiković je zaključila da su za ovu temu najzainteresovaniji mladi ljudi, kao i oni u starijoj dobi, i da je stoga najbolje da se djeca kroz sistem obrazovanja na kvalitetan i pravi način upoznaju sa fenomenom klimatskih promjena, jer će tako dobiti dobru polaznu osnovu da se prema njemu postave stabilno, aktivno i kvalitetno.

Iz sociološke perspektivu o ovom fenomenu je govorila prof. dr Biljana Maslovarić, vanredni profesor na Filozofskom fakultetu Univerziteta Crne Gore. Složivši se sa dr Sadiković da je ključno polje djelanja obrazovanje, kao najrealniji prostor, ona je naglasila da smo došli do tačke u kojoj je „nužan prelazak iz lijepe priče u akciju”. Ovo važi i za odnos prema klimatskim promjenama, ali i za odnos prema obrazovanju, koje je okosnica i temelj društva, i njegova najbolja slika. U tom smislu ono što prvo treba da učinimo kao društvo, smatra prof. Maslovarić, jeste da prestanemo da živimo u lažima i da se sučimo sa istinom. Kada je obrazovanje u pitanju, istina koju moramo da prihvatimo jeste da je ono „u rasulu” i da mu treba korjenita promjena i usaglašavanje sa novom realnošću da bi moglo da pruži mladim ljude kvalitetne poluge da na savremene probleme adekvatno odgovore, i da tako društvo u cjelini osnaže. Obrazovni sistem ne smije više da bude izolovano ostrvo u našim društvima, već organski dio naše cjelokupne društvene stvarnosti. Tek kada se to postigne, a u ostvarenju toga treba da svi uzmemo aktivno učešće, ima nade da će nam biti bolje po mnogim pitanjima, pa i po pitanju odnosa prema klimatskim promjenama.

Razgovor je zaključio dr Vladimir Đurđević, redovni profesor na Fakultetu za fiziku Univerziteta u Beogradu, čija su specijalnost upravo klimatske promjene. On je podvukao da klimatske promjene nisu samo naša budućnost, već da su i naša realnost, i da su prognoze koje klimatolozi daju sasvim izvjesne. Kao dokaz za svoju tvrdnju naveo je činjenicu da su se sve dosadašnje naučne prognoze pokazale kao tačne, kao i da su teze da nisu u pitanju brze klimatske promjene izazvane ljudskim faktorom, već prirodna smjena klimatskih perioda pokazale kao netačne. Do ove tačke je zapadna civilizacija dovela Zemlju zbog svoje potrebe da ukroti prirodu – koju voli, ali koje se i plaši, i koju često doživljava kao neprijateljsku – i da tako obezbijedi sopstvenu sigurnost. Međutim, postoji granica do koje se priroda može ukrotiti. Situacija je veoma ozbiljna, rekao je profesor, i prognoze uopšte nisu obećavajuće, ali ono što je utješno jeste da čovječanstvo i dalje ima mogućnosti da promjeni putanju i siđe sa tog autoputa koji vodi u totalnu štetu. Ona koja je do sada napravljena nije ispravljiva, bar ne u kraćim vremenskim rokovima, jer je problem akumuliran i na povratak u prvobitno stanje moralo bi se čekati i stotine, pa i milione godina, ali je moguće da se zaustavimo i da manje štete sistemu nanosimo u budućnosti i tako sačuvamo kvalitet života u biosferi na ovom nivou. Time ćemo sačuvati i ljudsko društvo od potpune dezintegracije koja mu neminovno prijeti ako ovako nastavi da se odnosi prema prirodi, jer će šteta koju će ljudi trpjeti biti veća od ekonomskih i drugih mogućnosti društva da je sanira, što će dovesti do društvenog kolapsa. Ono što još treba učiniti u ovoj fazi, smatra dr Đurđević, jeste edukovati ljude kako da se adaptiraju na promjene koje su realne i nepovratne, i da im se na taj način pomogne da imaju što manje štete. Na primjer – edukovati poljoprivrednike na koje kulture treba da pređu da bi imali roda i prihoda, i pružiti im u tome logističku i finansijsku podršku. Takođe, treba u javnosti (kroz obrazovanje, kroz javne politike…) insistirati na stavu da će svaka, pa i najmanja akcija doprinijeti tome da u budućnosti imamo manji problem. Svoj osvrt na ovu temu iz stručne perspektive dr Đurđević je zaključio tvrdnjom da će pshiholozi sve više imati posla sa ljudima koji imaju probleme zbog klimatskih promjena, kako sa onima koji padaju u klimatsku anksioznost zbog prekomjernih i često neprovjerenih informacija koje na ovu temu primaju, tako i sa onima koji stvarno preživljavaju traume zbog klimatskih promjena (ljudima koji su izgubili svoje domove, koji su doživjeli finanskijski kraj i dr).

Šta (ne) može psihologija liderstva

U trećoj sesiji, na temu psihologije liderstva, sagovornici prof. Džamonje bili su prof. dr Ilija Vujačić i dr Zoran Paunović. Njih troje su se u konstruktivnom i za publiku inspirativnom razgovoru bavili temom psihologije lidera prije svega kroz osvrt na knjigu „Nova psihologija liderstva”, koja o ovoj temi govori iz novog ugla. U starim teorijama psihologije liderstva dvije su glavne polazišne teze. Prva je da se lideri rađaju, a druga je da ih rađaju okolnosti. Obje ove teorije bave se fenomenom liderstva iz pozicije karakteristika i osobina ličnosti. Autori ove knjige postojećim dodaju i novu tezu – uspješno liderstvo je društveni proces zasnovan na djeljenju identiteta između lidera i njegovih sledbenika. Ono što je prof. Džamonja naglasila jeste da ova nova teza ne negira stare već da ih nadopunjuje. Četiri su stvari koje dovode do učinkovitog liderstva: lider mora biti prepoznat kao „jedan od nas”; lider mora „igrati za naš tim”; lider se jasno i nedvosmisleno stara za interese grupe koju predvodi i lider ima sposobnost da izgrađuje zajednički identitet. Ono što se postavlja kao pitanje jeste: da li ove veštine koje čine učinkovitog lidera u isto vrijeme čine i dobrog lidera, odnosno – šta čini dobrog lidera? Tako se došlo do teme toksičnog liderstva, o kojoj su sagovornici dosta govorili, osvrćući se na primjere iz prošlosti, ali i aktuelne političke stvarnosti.

Govoreći o knjizi „Nova psihologija liderstva”, psihijatar dr Zoran Paunović je naglasio višestruku korist koju i stručnjaci ali i laici mogu iz nje izvući kada je u pitanju razumijevanje psihologije liderstva, i posebno je pohvalio njenu zanimljivu i gotovu dramsku strukturu koja vješto vodi čitaoca kroz djelove ovog poliautorskog djela. U isto vrijeme, on je primijetio da u knjizi iznesena teza o postojanju dvije vrste pravednosti – one koja se tiče grupe i one koja se odnosi na ljude van grupe – urušava sam princip pravednosti, što je, po njegovom shvatanju nedopustivo, kao i to da knjiga na kraju krajeva, nasuprot uvodnim obećanjima, govori samo o liderstvu u politici, a čitaoca uskraćuje za uvide kako se psihologija liderstva reflektuje u drugim društvenim oblicima i sferama.

Prof. dr Ilija Vujačić, dekan na Humanističkim naukama Univerziteta u Donjoj Gorici, Podgorica, kazao je da knjiga „Nova psihologija liderstva” otvara perspektivu drugačijeg istraživanja liderstva i da će stoga koristiti kompleksnijem razumijevanju istog. Ovo je naročito važno radi razumijevanja liderstva u politici, koje je od ključne važnosti za društvo, jer je ono to koje ga oblikuje i vodi. U tom kontekstu profesor je govorio o promjeni paradigme liderstva u zapadnom društvu do koje je došlo od druge polovine 20. vijeka naovamo – od stava da lider treba da bude čovjek koji ima posebne talente došlo se do prakse da se liderstvom bave politikanti. Ono što je po njegovom mišljenju posebno zabrinjavajuće, a u direktnoj je vezi sa psihologijom liderstva, jeste činjenica da je od 2000. godine naovamo došlo do pada broja liberalnih demokratija u svijetu, a do porasta autokratija. Do toga se došlo samodestrukcijom demokratije, a putem populističke demokratije u kojoj se upravo njeguju sve karakteristike učinkovitog liderstva. Napuštanje liberalizma, koji je garant čuvanja zakona i ljudskih prava, dovelo je u savremenom svijetu na mnogim mjestima do tiranije demokratije, i posljedično razvoja nove, tzv. „spin” autokratije, u kojoj toksični lider vlada ne više strahovladom, već kontrolom medija i sudstva.

Nakon njihovih uvodnih osvrta razvila se dinamična diskusija o različitim aktuelnim oblicima liderstva, kako u svijetu tako i u našem regionu.

Na kraju, učesnicima i okupljenima su se obratili domaćini skupa, Jasna Maslan i Zoran Hamović, koji su izrazili zadovoljstvo realizacijom prve Ljetnje psihološke akademije u Herceg Novom, sa nadom da će se praksa njenog održavanja nastaviti i u narednim godinama.

VIDEO 1 VIDEO 2 VIDEO 3

Pismo prof. dr Biljane Maslovarić

26-27.05.2025.

Preporučujemo